Non est quod mireris ex eadem materia suis quemque studiis apta colligere; in eodem prato bos herbam quaerit, canis leporem, ciconia lacertam.
Nie winieneś się temu dziwić, że z iednego dzieła każdy stosownie do swego gustu i zrozumienia zdolne wybiera. Wszak na iedney łące Wół trawy, Pies zaiąca, Bocian Jaszczurki szuka.
- (Annotacye własnoręczne Józefa Węgierskiego Akc. Rps.7367 – Seneka, Listy moralne)
Student malarstwa podróżujący po Europie, ojciec topografii brazylijskiej, pianistka z włoskiego rodu książąt Bracciano, uderzający w konkury księgarz, poseł piszący szyfrowany list w sprawie Konstytucji 3 Maja, a także włodarze miast, urzędnicy, mistrzowie cechów, literaci, rodzinni zbieracze pamiątek…
To tylko nieliczne z postaci, które pojawią się na wystawie „Rękopiśmienne dziedzictwo kulturowe 1791–1918 ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego”; są wśród nich osoby mało znane, ale i powszechnie rozpoznawalne: Jan Henryk Dąbrowski, Florestan Rozwadowski, Ignacy Radziejowski, Filip Eberhard. Dokumenty - spisane przez świadków życia i uczestników wydarzeń XIX wieku – dotyczą, między innymi, historii miast (Łódź), walk narodowowyzwoleńczych, powstań, emigracyjnych ścieżek Polaków, które splatają się z wydarzeniami znanymi z kart historii powszechnej (Wiosna Ludów, osadnictwo w Brazylii, masakry hamidiańskie).
Słowo pisane towarzyszyło bohaterom wystawy w różnych okolicznościach. Było obecne przy narodzinach, ślubach, a także przy śmierci, często niespodziewanej lub tragicznej. Autentyczność rękopisów, pierwszoosobowa narracja, subiektywny ogląd rzeczywistości, sytuują je w grupie niezwykle cennych ego-dokumentów, uzupełniających biografie osób oraz miejsc. Ten niezwykle różnorodny zbiór źródeł do badań nad wiekiem XIX został udostępniony w domenie publicznej w Bibliotece Cyfrowej UŁ.
Wystawa „Rękopiśmienne dziedzictwo kulturowe 1791–1918 w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego” prezentuje 16 dokumentów rękopiśmiennych z lat 1791–1918, wybranych z kolekcji 96 dokumentów, stanowiących treść projektu o takiej samej nazwie, zrealizowanego w ramach programu „Społeczna Odpowiedzialność Nauki” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach 2023–2025. Celem projektu było opracowanie, digitalizacja oraz udostępnienie kolekcji wytypowanej z zasobu Sekcji Rękopisów BUŁ.
Blisko setka rękopisów powstawała w różnych środowiskach, w różnych okolicznościach i odnosi się do wielu aspektów życia w XIX wieku. W jej skład wchodzą dokumenty: państwowe, sądowe, wojskowe (w tym akta sądowe łodzian-powstańców); administracji miejskiej i kościelnej (Dokumenty Magistratu M. Łodzi), zgromadzeń i towarzystw (Kronika esperantystów Włodzimierza Pfeiffera); archiwa rodzinne (Eberhardów) i korespondencję (rodziny Rozwadowskich, Kazimierza Stockiego-Sosnowskiego); pamiętniki, sztambuchy, relacje osobiste (Wspomnienia z moich podróży W. Biehlera, Album rodziny Dłużewskich) etc. Zakres chronologiczny kolekcji wyznaczają daty 1791 (najstarszy dokumenty – Zaszyfrowany list wewnątrzsejmowy w sprawie posła Edmunda Burke) i 1918 (rok kończący wpisy w Kronice esperantystów).
Rękopisy XIX-wieczne i z dekad granicznych utrwalają pamięć o wydarzeniach ważnych dla historii Polski (np. o demonstracjach w Warszawie w 1861 r. oraz powstaniu styczniowym), są świadectwem nastrojów patriotycznych, dokumentują również działania władz, urzędów i organizacji, a także losy Polaków na obczyźnie. Cenną dla badań naukowych grupę rękopisów–źródeł stanowią listy: od pojedynczych po zbiory korespondencji, m.in. emigracyjne (Turcja, Brazylia), a także tomy wspomnień (w tym – podróżnicze, ilustrowane przez autorów, zawierające poza opisami - rysunki, wycinki z gazet, pocztówki, bilety, karty wstępu) oraz tzw. silva rerum (np. Annotacyje własnoręczne Józefa Węgierskiego) etc. Celem wystawy jest pokazanie szerokiej perspektywy aktywności różnych instytucji, grup społecznych oraz jednostek w odniesieniu do wydarzeń o charakterze: lokalnym, ogólnokrajowym lub międzynarodowym.
W skład wystawy wchodzą dokumenty: państwowe, sądowe, wojskowe (w tym akta sądowe łodzian-powstańców); administracji miejskiej i kościelnej (Dokumenty Magistratu M. Łodzi), zgromadzeń i towarzystw (Kronika esperantystów Włodzimierza Pfeiffera); archiwa rodzinne (Eberhardów) i korespondencję (rodziny Rozwadowskich, Kazimierza Stockiego-Sosnowskiego); pamiętniki, sztambuchy, relacje osobiste (Wspomnienia z moich podróży W. Biehlera, Album rodziny Dłużewskich) etc.
Zakres chronologiczny kolekcji wyznaczają daty 1791 (najstarszy dokumenty – Zaszyfrowany list wewnątrzsejmowy w sprawie posła Edmunda Burke) i 1918 (rok kończący wpisy w Kronice esperantystów).
Wystawa jest dostępna w wersji cyfrowej na stronie Biblioteki UŁ.
Projekt "Rękopiśmienne dziedzictwo kulturowe 1791-1918 ze zbiorów Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego" dofinansowano z programu „Społeczna odpowiedzialność nauki II” Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
