W sekcji znajdują się zbiory cymeliów i rezerwy liczące obecnie ponad 6,5 tys. tytułów. 

Zbiór cymeliów 

Kolekcję utworzono w 1967 r. w celu lepszej ochrony ilustrowanych oryginalną grafiką poloników, wydanych w XIX w., niekwalifikujących się do innych zbiorów specjalnych BUŁ, cennych ze względu na: 
 

• wartość artystyczną – dzieła literackie ilustrowane przez znanych malarzy i ilustratorów, m.in.: Michała Andriolliego, Piotra Stachiewicza, Juliusza Kossaka, Stanisława Wyspiańskiego, Władysława Skoczylasa, Stefana Mrożewskiego; bibliofilskie publikacje polskich oficyn drukarskich, działających w XX w. w kraju i na emigracji, m.in.: Michała Jana Pawlikowskiego w Medyce (wydawnictwa Biblioteki Medyckiej), Jana Kuglina w Poznaniu (druki z serii: Biblioteka Stu Dwudziestu i Biblioteka Jana z Bogumina Kuglina), Samuela Tyszkiewicza we Florencji, Czesława i Krystyny Bednarczyków oraz Stanisława Gliwy w Londynie,
• wartość historyczną – m.in. wydawnictwa konspiracyjne z okresu polskich powstań narodowych w XIX i XX w., a wśród nich druki z powstania styczniowego w 1863 r. i powstania warszawskiego w 1944 r.; wspomnienia z okresu II wojny światowej, zawierające druki o zbrodni katyńskiej oraz relacje Polaków więzionych w łagrach i obozach koncentracyjnych; druki opublikowane w latach 1939-1989 poza granicami Polski ze względu na cenzurę: dzieła Czesława Miłosza, Witolda Gombrowicza, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Marka Hłaski; periodyki wydawane przez Polaków w Chinach, w miejscowości Harbin (Charbin), w pierwszej połowie XX w.; lodziana – wydawnictwa dotyczące Łodzi i regionu łódzkiego, takie jak: Pan Tadeusz z 1906 r., z ilustracjami Stanisława Masłowskiego, najstarsze łódzkie czasopismo “Lodzer Anzeiger” z 1863 r., pierwodruk Juliana Tuwima, Rewolucja w Niemczech z 1919 r., z ilustracjami Artura Szyka, druki bibliofilskie Łódzkiego Towarzystwa Przyjaciół Książki oraz Muzeum Książki Artystycznej Jadwigi i Janusza Tryznów; łódzkie judaica; pierwodruki najwybitniejszych dzieł pisarzy polskich tworzących w XIX i XX w., takie jak: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Paryż 1834, Trylogia Henryka Sienkiewicza, Warszawa 1884-1887; druki zwarte i ciągłe drugiego obiegu, wydane w kraju, w latach 1976-1990,
• pochodzenie – m.in. księgozbiór Elizy Orzeszkowej (ponad 60 wol.); publikacje ze zbiorów Pruskiej Biblioteki Publicznej, zwanej Berlinką; wybrane wydawnictwa z dedykacjami,
• formę – m.in. druki miniaturowe, a wśród nich najmniejsza książka w BUŁ: The Smallest English dictionary in the world, [wyd. 1900], o wymiarach 26x20 mm; zwój w kapsule Owidiusza, O kosmetyce twarzy pań, Koszalin 1994; druk Zenona Fajfera, Spoglądając przez ozonową dziurę, Kraków 2004, wykonany na folii i umieszczony w butelce; wydawnictwa awangardowe. 

Zbiór rezerwy 

Księgozbiór zastrzeżony, zwany prohibita lub rezerwa, został wyodrębniony z głównych zasobów Biblioteki pod koniec lat 40. XX w. W okresie PRL kolekcja rezerwy zawierająca wydawnictwa przedwojenne i emigracyjne, wydane po 1939 r., wzbogacona została o druki ukazujące się poza cenzurą w latach 1976-1990. Po przemianach ustrojowych w 1989 r., znaczna część księgozbioru zastrzeżonego została włączona do głównych zbiorów magazynowych. Pozostawiono w kolekcji niewielką część zbiorów rezerwy jako dowód, że tego rodzaju księgozbiory istniały w polskich bibliotekach naukowych. 

W 2006 r. zbiory cymeliów i rezerwy przeniesiono z magazynu głównego do nowego gmachu i udostępniano w Czytelni Cymeliów. W 2014 r. Czytelnia została przekształcona w Sekcję Cymeliów i włączona do Oddziału Zbiorów Specjalnych. 
Obecnie kolekcje cymeliów i rezerwy są udostępniane w Czytelni Zbiorów Specjalnych.

Zbiory Sekcji Dokumentów Życia Społecznego obejmują różnorodne materiały dotyczące wielu dziedzin życia gospodarczego, politycznego, społecznego i naukowego, takie jak: ulotki, afisze, obwieszczenia, komunikaty, plakaty filmowe i teatralne, programy teatralne i filharmoniczne, deklaracje, teksty mów, kazań i petycji, materiały z kampanii wyborczych, książki telefoniczne i adresowe, katalogi aukcyjne, rozkłady jazdy PKP i PKS, cenniki i inne. 

Najcenniejszymi materiałami są: 

• XVIII-wieczny plakat Nienawiść i żal autorstwa Augusta von Kotzebue, datowany na 1792 r., 

• druki XIX-wieczne – odezwy, apele, ustawy, akty i projekty prawne, druki o charakterze politycznym, polonica teatralne (faksymile), m.in.: Obywatele! Żołnierze! autorstwa A. Czartoryskiego, wydany w Warszawie w 1831 r.; Manifest Komitetu Głównego Francuskiego do Narodu Polskiego, Paryż 1831; Rodacy. Towarzysze Tułactwa!, opublikowany przez Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich w Paryżu, w 1832 r.; Głos Krajowca do Braci Wychodźców, Londyn 1852, a także „Teki Friedländera” – unikalny zbiór dokumentów dotyczący Rewolucji 1848 r. (Wiosny Ludów) z terenu Niemiec, Polski, Austrii i Węgier, 

• druki wydane do 1945 r. – teatralia: poznańskie, krakowskie, warszawskie i lwowskie; apele; odezwy; rozporządzenia; przepisy; plakaty propagandowe; książki telefoniczne i adresowe, 

• druki z okresu PRL-u – programy i afisze teatralne; programy koncertowe filharmonii; plakaty o tematyce kulturalnej (Polska Szkoła Plakatu), organizacji politycznych, kampanii wyborczych, BHP; obwieszczenia Rad Narodowych (dostępne w Bibliotece Cyfrowej UŁ i inne; ulotki Solidarności i organizacji opozycyjnych; książki telefoniczne; rozkłady jazdy PKP i PKS, 

• druki wydane po 1989 roku – programy i afisze teatralne, programy koncertowe filharmonii, plakaty filmowe, materiały z kampanii wyborczych (prezydenckich, do Sejmu i Senatu), rozkłady jazdy, książki telefoniczne, 

• druki regionalne, wśród których na uwagę zasługują: Informator m. Łodzi z kalendarzem na rok 1920, opracowany i wydany przez Wydział Statystyczny m. Łodzi; Powstanie i rozwój Towarzystwa Akcyjnego Pabianickich Fabryk Wyrobów Bawełnianych „Krusche i Ender” z 1926 r.; judaica, odezwy, akty ślubu oraz przedwojenne i współcześnie wydawane teatralia, książki telefoniczne, druki wyborcze. 

W pracowni znajduje się księgozbiór podręczny, w skład którego wchodzą: encyklopedie, monografie teatralne i filmowe, wydawnictwa jubileuszowe teatrów i inne publikacje o tematyce teatralnej i filmowej, indeksy nazwisk autorów i reżyserów sztuk teatralnych, wydawnictwa dotyczące druków ulotnych i plakatów, biografie dramaturgów, reżyserów i aktorów; „Almanach sceny polskiej” oraz podstawowe słowniki języków obcych. 

Wybrane materiały ikonograficzne dostępne są w Bibliotece Cyfrowej UŁ

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi i kartoteki 

• Katalog systematyczny w formie kartkowej znajduje się w pomieszczeniu Sekcji DŻS. Podstawą katalogu jest schemat klasyfikacji oparty na „Przewodniku Bibliograficznym” Biblioteki Narodowej z niewielkimi zmianami, naniesionymi zgodnie z „Tymczasową instrukcją opracowania dokumentów życia społecznego w Bibliotece Uniwersyteckiej w Łodzi” (zmieniono oznaczenie symboli działów, zastępując litery oznaczeniem cyfrowym). Na karcie katalogowej wymienia się nazwę grupy, jej sygnaturę, krótką charakterystykę druku oraz lata, z których pochodzą poszczególne pozycje. 

• • Kartoteka alfabetyczna, również w Sekcji DŻS, jest uzupełnieniem katalogu systematycznego. Na kartach w kartotece wymienia się nazwę danej grupy, sygnaturę i odsyłacz od instytucji sprawczej do grupy w katalogu systematycznym. 

• • Katalog Główny BUŁ – zawiera opisy bibliograficzne dokumentów życia społecznego od 2013 r. 

Publikacje o zbiorach 

1. Bartnik, D., Michalski, R., Plakat polski z okresu PRL. Konserwacja, opracowanie i digitalizacja kolekcji w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego,  http://hdl.handle.net/11089/32490 [w:] Zbiory specjalne w bibliotekach polskich między tradycją a nowoczesnością. Cz. 2, Zbiory specjalne a problematyka cyfryzacji, Szczecin 2020, s.108-119. 

2. Firlej-Buzon A., Dokumenty Życia Społecznego w teorii i praktyce bibliotekarskiej w Polsce, Warszawa 2002, s. 92. 

3. Frontczakowa W., Jaworska J., Historia i charakterystyka zbiorów, [w:] Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi. Informator dla czytelników, Łódź 1966, s. 43. 

4. Michalski, R., Plakat i film – polska szkoła plakatu w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego,  http://repozytorium.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/13194 [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945-2015, pod red. M. Wrocławskiej, I. Kujawskiej i I. Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 275-284. 

5. Łabiszewska I., Muzyka w Filharmonii Łodzkiej w świetle programów koncertowych z lat 1947 – 1960 zgromadzonych w Bibliotece Uniwersyteckiej w Łodzi, http://hdl.handle.net/11089/168 „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum” 2007, nr 14, s. 29 – 43. 

6. Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 138-139. 

7. Sokołowska W., Informator o zbiorach dokumentów życia społecznego w bibliotekach, instytutach i innych placówkach w Polsce, [w:] Dokumenty życia społecznego w bibliotece: materiały z ogólnokrajowej konferencji zorganizowanej przez Bibliotekę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu w dniach 2-3 czerwca 1969 roku, Wrocław 1970, s. 90. 

8. Strucińska D., Dokumenty Życia Społecznego, [w:] Zbiory i prace polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, Łódź 2000, s. 80. 

Sekcja Ikonografii została utworzona w 1960 r. Podstawą kolekcji (ponad 55 tys. jednostek) była składnica zbiorów zabezpieczonych, księgozbiory podworskie, poniemieckie z terenów Ziem Odzyskanych, zbiory rewindykowane z Niemiec, dary ambasad zachodnich, Związku Patriotów Polskich i Społeczności Wileńskiej, m.in. księgozbiór von Ostenów z Płotów; pamiątki po Elizie Orzeszkowej z kolekcją fotografii Michała Greima. W kolejnych latach zasoby powiększały się dzięki zakupom aukcyjnym, antykwarycznym, egzemplarzowi obowiązkowemu i darom. 

W zbiorach ikonograficznych znajdują się albumy, katalogi wystaw, grafiki oryginalne i reprodukcje, ekslibrisy, fotografie, wydawnictwa pocztówkowe, książki artystyczne, płyty graficzne i klocki drzeworytnicze. Pracownia Ikonografii gromadzi przede wszystkim materiały dotyczące Łodzi i regionu łódzkiego, a także prace artystów plastyków związanych z naszym regionem. 

Grafika 

W skład zbioru liczącego ok. 5 tys. rycin wchodzi grafika dawna (XVII-XIX w.) i współczesna (XX w). Wśród grafiki dawnej, liczącej ok. 1800 pozycji, na uwagę zasługują miedzioryty prezentujące: sztukę antyczną, kandelabry, postacie historyczne oraz staloryty i litografie przedstawiające architekturę i krajobrazy. W zespole grafiki współczesnej, liczącej ok. 2200 pozycji, dominują kolekcje prac dwóch łódzkich artystów: Ludwika Tyrowicza (grafiki, matryce, klocki drzeworytnicze) i Wacława Kondka. 

Sekcja Ikonografii przechowuje także dzieła graficzne Stefana Mrożewskiego, Wacława Borowskiego, Tadeusza Cieślewskiego, Władysława Skoczylasa, Stanisława Fijałkowskiego, Teofila Jóźwiaka, Józefa Kotlarczyka, Henryka Płóciennika, Leszka Rózgi, Wiesława Śniadeckiego, Antoniego Starczewskiego, Andrzeja Nowickiego. 

Rysunki 

Zbiór rysunku, liczący ponad 600 jednostek, tworzą obiekty sztuki współczesnej. Wyjątkowo cennym zespołem jest spuścizna po Ludwiku Tyrowiczu (78 szkicowników), a także kolekcja rysunków satyrycznych, m.in.: Kazimierza Grusa, Jerzego Lachowicza, Jacentego Frankowskiego, Stanisława Ibis-Gratkowskiego. 

Ekslibrisy 

Kolekcja ekslibrisów liczy ok. 7 tys. jednostek, wśród których najstarsze pochodzą z XVI i XVII wieku. Na uwagę zasługuje albumu pt. Zbiór exlibrisów i projektów exlibrisów E.[mila] Zegadłowicza z 1940 r. Najliczniejszą jednak grupę w tym zbiorze stanowią znaki własnościowe z początku XX w. z unikatowymi projektami Ludwika Miskyego. Odrębną kolekcją jest zespół ekslibrisów niemieckojęzycznych z przełomu XIX i XX w. W zbiorach znajduje się także 210 ekslibrisów i projektów ekslibrisów Ludwika Tyrowicza. 

Wydawnictwa albumowe 

Wydawnictwa albumowe, teki z grafiką i reprodukcjami stanowią oddzielny zespół dokumentów, liczący ponad 19 tys. jednostek. W albumach XVIII-wiecznych przeważają pozycje dotyczące architektury, sztuki starożytnej i wzorniki, m.in. Vestigia delle Terme di Tito e loro interne Picture Franciszka Smuglewicza, która ukazała się w Rzymie w 1776 r. W XIX-wiecznych dziełach, zdominowanych przez litografię, staloryty i drzeworyty sztorcowe, przeważają wydawnictwa przedstawiające portrety i widoki, takich autorów jak: Maksymilian Fajans, Jan Nepomucen Głowacki, Napoleon Orda, Kajetan Wincenty Kielisiński. Spośród XX-wiecznych prac na uwagę zasługują teki graficzne Stefana Mrożewskiego i Ludwika Tyrowicza. 

Fotografie 

Zbiór fotografii, liczący ponad 5 tys. jednostek, ma olbrzymią wartość dokumentalną, historyczną i artystyczną. Zgromadzone materiały dzielą się na kilka grup: XIX-wieczne albumy tematyczne, XIX-wieczne albumy rodzinne, portrety, ikonografia Łodzi i regionu, fotografia miast, obiektów, zabytków, fotoserwisy, fotografia artystyczna, przeźrocza. 

Niezwykle cenna ze względów ikonograficznych i etnograficznych jest kolekcja fotografii pt. Widoki Kamieńca Podolskiego Michała Greima z 1890 r., która przyjechała do Łodzi wraz z pamiątkami po Elizie Orzeszkowej. W zbiorach odnajdujemy także prace Jana Bułhaka i Bronisława Wilkoszewskiego. 

Karty pocztowe 

Zbiór liczący ok. 10 tys. tworzy dużą i ciekawą kolekcję tematyczną, m.in.: widoki miast, reprodukcje malarskie, karty okolicznościowe, scenki rodzajowe. 

Książka artystyczna 

Książka artystyczna jest dziedziną edytorstwa, która przypomina o związku książki ze sztuką. W sekcji znajduje się ponad 90 takich obiektów. Wśród autorów książek artystycznych wymienić należy: Marka Gajewskiego, Andrzeja Mariana Bartczaka, M. Owczarka, Zbigniewa Brzezińskiego, Janusza Tryzno. Ogromne zainteresowanie wśród odwiedzających wzbudza tzw. książka do głaskania Zbigniewa Sałaja pt. Miękka książka. 

W pracowni znajduje się bogaty księgozbiór podręczny, zawierający fachową literaturę z zakresu ikonografii, a także inne materiały pomocnicze, takie jak słowniki, encyklopedie itp. 

Wybrane materiały ikonograficzne dostępne są w Bibliotece Cyfrowej UŁ.

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi:

• Katalog wydawnictw albumowych i katalogów wystaw – dostępny w formie kartkowej w Czytelni Zbiorów Specjalnych, a także online w zakładce Cyfrowe Katalogi Kartkowe  katalog.lib.uni.lodz.pl/. 

• Katalogi kartkowe dostępne wyłącznie w Czytelni Zbiorów Specjalnych: 

• – katalog księgozbioru podręcznego, 

• – katalog grafiki i rysunku, 

• – katalog autorów i właścicieli ekslibrisów, 

• – katalog fotografii. 

• Katalog Główny BUŁ elibrary.lib.uni.lodz.pl – zawiera opisy bibliograficzne dokumentów ikonograficznych (m.in.: grafika, rysunki, ekslibrisy, albumy, katalogi wystaw, pocztówki, fotografie) od 2008 r. 

Publikacje o zbiorach: 

1. Bartyś J., Materiały fotograficzne Elizy Orzeszkowej dotyczące etnografii Podola i Besarabii w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, “Łódzkie Studia Etnograficzne” 1965, T. 7, s. 147-181. 

2. Frontczakowa W., Jaworska J., Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi: informator dla czytelników, Łódź 1966, s. 42. 

3. Garztecki J., Mistrz zapomniany: o Michale Greimie z Kamieńca, Kraków 1972. 

4. Kowalska S., Ikonografia, [w:] Zbiory i prace polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi: informator, oprac. całości J. Fontner, Łódź 2000, s. 77-78. 

5. Ludwik Tyrowicz 1901-1958: wystawa prac, Galeria Sztuki BWA w Łodzi, grudzień 1988- styczeń 1989, oprac. i red. katalogu M. Kuna, Łódź 1989. 

6. Łódź: album Bronisława Wilkoszewskiego po stu latach. Album wyd. staraniem Jerzego Andrzejewskiego, Ireneusza Domienika, Andrzeja K. Łuczaka, Łódź 1995. 

7. Pìdgurnij, I. S., Ursu, N. O., Kul’turno-mistec’ka spadŝina Podìllâ u hudožnìh fotografìâh Mihajla Grejma, Kam’ânec’-Podìl’s’kij 2012. 

8. Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 138. 

9. Rukóyżo W., Zbiory ikonograficzne, [w:] Pierwsze Dziesięciolecie Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi 1945-1954, Łódź 1955, s. 79-83. 

Informacje praktyczne 

Udostępnianie: 

Czytelnia Zbiorów Specjalnych (I piętro stary gmach) 
 

Pracownicy: 

mgr Katarzyna Spórna, st. bibliotekarz 
e-mail: katarzyna.sporna@lib.uni.lodz.pl
tel.: 42 635 60 62 

Zbiory kartograficzne liczą obecnie ponad 26 tys. jednostek: map ściennych, arkuszowych, atlasów oraz globusów. Podstawę kolekcji stanowi materiał wybrany po 1945 r. z tzw. zbiorów zabezpieczonych, uzupełniany drogą kupna krajowego i zagranicznego oraz zasilany na bieżąco przez egzemplarz obowiązkowy. Obok map ogólnych, znajdują się atlasy i mapy tematyczne: geofizyczne, geologiczne, glebowe, klimatyczne, hydrograficzne, historyczne, gospodarcze, ludnościowe, komunikacyjne, turystyczne itp., plany miast i osiedli oraz mapy katastralne. 

Niezależnie od wydawnictw współczesnych Sekcja Kartografii posiada znaczącą kolekcję map i atlasów zabytkowych, m.in.: atlasy świata G. Mercatora z 1607 i 1633 r.; czterotomowy Novus atlas, wydany przez J. Janssona w Amsterdamie w latach 1640-1647; atlasy morskie z XVII wieku; Atlas royal a l’usage z 1699 r. opracowany przez Nicolasa de Fer oraz kolekcję XVIII-wiecznych atlasów wydanych przez oficynę Homanna w Norymberdze, a wśród nich szczególnie cenny – Atlas Silesiae z lat 1750-1752. 

W grupie poloników znajduje się jedna z najstarszych map Polski W. Grodeckiego z 1595 roku; wieloarkuszowa mapa kartografa pruskiego Theodora von Pfaua Regni Poloniae Magni Ducatus Lituaniae, wydana w Berlinie w 1771 r.; Carte de la Pologne Rizzi-Zannoniego z okresu pierwszego rozbioru Polski; Karta dawnej Polski W. Chrzanowskiego z 1859 r.; mapy Królestwa Polskiego J. Kolberga, F. Engelhardta, M. Nipanicza, J. M. Bazewicza. 

Podstawowym materiałem kartograficznym w badaniach regionalnych jest zespół XIX-wiecznych map topograficznych, opracowany przez kartografów państw zaborczych, m.in.: Special Karte von Südpreussen, Topographische Special-Karte von Mittel-Europa, Spezialkarte der österreichisch-ungarischen Monarchie, Voenno-topografičeskaâ karta varšavskogo voennogo okruga oraz dawne plany Łodzi, wydane do 1945 r. Najliczniej reprezentowane są wśród nich plany pochodzące z okresu międzywojennego, zarówno drukowane, jak i rękopiśmienne. 

Spośród XX-wiecznych dokumentów kartograficznych na uwagę zasługują: Karte des Westlichen Russlands z okresu I wojny światowej, [Mapa topograficzna Polski] w skali 1:100 000, wydana przez Wojskowy Instytut Geograficzny w okresie międzywojennym oraz liczne plany miast polskich. 

W pracowni znajduje się bogaty księgozbiór podręczny, zawierający fachową literaturę i czasopisma z zakresu kartografii, a także inne materiały pomocnicze, jak: słowniki geograficzne, historyczne i językowe, bibliografie, drukowane katalogi, encyklopedie, przewodniki turystyczne itp. 

Wybrane materiały kartograficzne dostępne są w Bibliotece Cyfrowej UŁ.

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi 

• Katalog główny, w układzie krzyżowym – dostępny w formie kartkowej w Sekcji Kartografii, a także online w zakładce Cyfrowe katalogi kartkowe. Łączy on w jeden szereg alfabetyczny hasła autorskie i przedmiotowe. Podstawę hasła przedmiotowego stanowi temat terytorialny, tj. nazwa geograficzna przestawianego na mapie obszaru. 

• Katalog map topograficznych, wyłącznie w formie kartkowej – dostępny w Sekcji Kartografii. 

• Katalogi tablicowe map sekcyjnych (skorowidze), dostępne w Sekcji Kartografii – przedstawiają, w zmniejszonym wymiarze, schematyczny obraz całości mapy wieloarkuszowej, podzielony siatką na poszczególne arkusze. 

• Katalog Główny BUŁ    – zawiera opisy bibliograficzne dokumentów kartograficznych od 2008 r. 

Publikacje o zbiorach: 

• Bartnik A., Bartnik D., Rozmieszczenie młynów wodnych na obszarze Łodzi w świetle wykorzystanych historycznych źródeł kartograficznych, [w:] Z Dziejów Kartografii. T. 21, Warszawa 2017, s. 11-40. 

• Bartnik D., XIX-wieczna kolekcja map topograficznych regionu łódzkiego,  [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945– 2015, pod red. M. Wrocławskiej, I. Kujawskiej, I. Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 253-273. 
  [Errata: s. 262 - jest: w skali 1:84 000 (trójwiorstówka) i 1:42 000 (dwuwiorstówka), powinno być: w skali 1:84 000 (dwuwiorstówka) i 1:42 00 (wiorstówka); s. 266 - jest: w skali 1:42 000 (dwuwiorstówka), powinno być: w skali 1:42 000 (wiorstówka)]. 

• Bartnik D., Plany Łodzi sprzed 1945 roku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, „Biblioteka Polskiego Przeglądu Kartograficznego” 2012, t. 3, s. [137]-153. 

• Bartnik D., Mapy ziem polskich w wydawnictwach książkowych i atlasach do końca XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, [w:] Z Dziejów Kartografii. T. 16, Szczecin 2011, s. [249]-265. 

• Bartnik D., Lindleyowskie plany wodociągów i kanalizacji miasta Łodzi w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, [w:] Z Dziejów Kartografii. T. 15, Warszawa 2011, s. [137]-152. 

• Bartnik D., Województwo łódzkie w kartografii topograficznej XIX wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, [w:] Prace i Studia Kartograficzne. T. 2, Słupsk; Warszawa 2010, s. [41]-57. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 1, Katalog atlasów i dzieł geograficznych 1482-1800, red. i oprac. M. Łodyński, Warszawa 1961. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 2, (Uzupełniający) Katalog atlasów i dzieł geograficznych 1482-1800, red. i oprac. M. Łodyński, Warszawa 1963. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 3, Katalog atlasów i dzieł geograficznych 1801-1919, red. i oprac. M. Łodyński, Warszawa 1965. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 4, Katalog atlasów i dzieł geograficznych 1528-1945, red. i oprac. M. Łodyński, T. Paćko, Warszawa 1968. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 5, Wieloarkuszowe mapy topograficzne ziem polskich 1576-1870. Cz. 1, Tekst, red. i oprac. T. Paćko, W. Trzebiński. Cz. 2, Ilustracje, oprac. F. Uhorczak [et al.], Wrocław [etc.] 1983. 

• Centralny Katalog Zbiorów Kartograficznych w Polsce. Z. 6, Mapy ziem polskich przeglądowe i jednoarkuszowe topograficzne wydane w latach 1764-1814 i wybór map z lat 1815-1870 z uwzględnieniem zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu, oprac. T. Paćko, W. Trzebiński, Warszawa 2000. 

• Cesak J., Kartografia, [w:] Zbiory i prace polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi. Informator, Łódź 2000, s. 69-77. 

• Dylik Z., Zbiory kartograficzne, [w:] Pierwsze dziesięciolecie Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi 1945-1954, Łódź 1955, s. 67-71. 

• Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 138. 

• Word Directory of Map Collections, ed. by Lorraine Dubreuil, München [etc.] 1993, s. 166-167. 

• Zbiory kartograficzne w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Informator, oprac. D. Kosacka, Warszawa 1972, s. 94-95. 

 

Informacje praktyczne 

Udostępnianie: 

Czytelnia Zbiorów Specjalnych (I piętro stary gmach) 

tel. 42-635-60-02 (Sekretariat)

 

W Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego znajduje się ok. 90 000 wydawnictw i rękopisów muzycznych. Mają one różnorodny charakter. Są to dzieła muzyki świeckiej i religijnej, wokalnej i instrumentalnej, klasycznej i rozrywkowej, począwszy od zabytków muzycznych po współczesność. Większość z nich, ok. 70 000 wol., jest gromadzona w Sekcji Muzykaliów i składa się z kilku rodzajów zbiorów: 

• druki muzyczne, 

• rękopisy XVI-XX w., 

• księgozbiór podręczny, 

• płyty CD, 

• płyty analogowe, 

• taśmy magnetofonowe. 

Dużą część stanowią rękopisy, stare druki i wydawnictwa XIX-wieczne. W zbiorze starych druków znajduje się jeden z dwóch zachowanych na świecie egzemplarzy tabulatury lutniowej Benedicta de Drusiny, wydanej we Frankfurcie nad Odrą w 1556 r. Innym ciekawym dokumentem jest Thesaurus musicus, continens selectissima Alberti Ripae, Valentini Bacfarci, et aliorum..., Lovanii: P. Phalesius e. I. Ballero, 1574, zawierający m.in. kompozycje Walentego Bakfarka, nadwornego lutnisty króla Zygmunta Augusta. Z XVIII-wiecznych druków na uwagę zasługuje przede wszystkim Singende Muse an der Pleise Sperontesa (właśc. Johannes Sigismundus Scholze, śląski zbieracz pieśni i tańców) wydany w Lipsku w latach 1736-1745. W zbiorach sekcji jest również kolekcja unikatowych oper wydanych na przełomie XVIII i XIX w. w Paryżu, Lipsku i Berlinie, głównie kompozytorów francuskich, włoskich i niemieckich (H. Berton, N. Dalayrac, F. Dezede, N. Piccini, J.R. Zumsteeg). 

Spośród przeszło 100 poloników z XIX w., publikowanych przez uznane oficyny wydawnicze Kijowa, Moskwy, St. Petersburga, Wrocławia, Wiednia, a przede wszystkim Berlina, Lipska i Paryża, czołowe miejsce zajmują 23 pierwodruki utworów Fryderyka Chopina z lat 1832-1855. Niesłychanie wartościowym drukiem – z rękopiśmienną dedykacją kompozytora datowaną 8 maja 1827 r. we Florencji - jest Deux Polonaises composées pour des paroles Italiennes et une Romance avec l’accomp. de piano-forte, (Milan [1824]) Michała Kleofasa Ogińskiego. Na szczególną uwagę zasługuje również zbiór polskich XIX-wiecznych pierwodruków utworów: Stanisława Moniuszki (29 wol.) z lat 1834-1873, wydanych w Wilnie i Warszawie oraz Władysława Żeleńskiego (12 wol.) z lat 1863-1898, wydanych w Krakowie i Warszawie. 

Kolejną cenną kolekcją są pełne wydania dzieł kompozytorów obcych, pochodzące z XIX i początku XX w. (m.in. J.S. Bacha, L. v. Beethovena, G.F. Händla, W.A. Mozarta, G. P. da Palestriny, H. Berlioza, J. Brahmsa, O. Di Lasso, F. Liszta). 

Wyjątkowe znaczenie mają lodziana, czyli zbiory dotyczące Łodzi i regionu łódzkiego oraz twórczość kompozytorów związanych z naszym miastem. W ostatnich latach powiększyły się one o kilkaset pozycji Aleksandra Tansmana (nuty i nagrania), Bronisława Kazimierza Przybylskiego (nuty), Miłosza Magina (nuty) oraz Grażyny Bacewicz (nuty i nagrania). Szczególnie ważną kolekcję stanowią rękopisy łódzkich kompozytorów: Tomasza Kiesewettera, Karola Stromengera, Henryka Debicha oraz Biblioteki Nutowej Orkiestry Dętej Fabryki Izraela Poznańskiego. 

W bogatych zbiorach dokumentów dźwiękowych znajdują się przedwojenne płyty szybkoobrotowe, m.in.: nagrania utworów Chopina i Schuberta wykonywane przez Ignacego Jana Paderewskiego, wydane przez wytwórnię „His Master’s Voice”, utwory Szymanowskiego wykonywane przez Witolda Małcużyńskiego, wydane przez „EMI”, nokturny Chopina w wykonaniu Raula Koczalskiego, wydane przez wytwórnię „Mewa”. 

Zbiory obejmują również ciekawe, kompletne wydania nagrań, m.in.: W.A. Mozarta, J.S. Bacha, L. v. Beethovena, J. Haydna, J. Brahmsa, F. Liszta, S. Rachmaninowa, F. Mendelssohna, D. Szostakowicza, P. Czajkowskiego. Niezwykle cenne pozycje stanowią wydania: Maria Callas The Complete Studio Recordings, EMI Classics (70 CD) oraz Arthur Rubinstein The Complete Album Collection, Sony (144 CD) – album wpisany do Księgi Guinnessa (największy zbiór płyt poświęcony jednemu wykonawcy). 

Oprócz nagrań muzycznych, gromadzone są również nagrania słowne (np. dzieła literackie, reportaże dźwiękowe, kursy językowe, odgłosy przyrody). Kilkaset pozycji zostało zdigitalizowanych - są one dostępne na płytach CD (m.in.: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza w interpretacji A. Bardiniego, A. Łapickiego, T. Łomnickiego, J. Świderskiego, G. Holoubka). 

Zbiory muzyczne udostępniane są na miejscu w sekcji. Czytelnia wyposażona jest w 5 stanowisk ze sprzętem audio (odtwarzacze CD, gramofony analogowe, magnetofony kasetowe, słuchawki) oraz stanowisko komputerowe. Do dyspozycji jest także sala głośnego odsłuchu, w której znajduje się sprzęt audio oraz fortepian marki Blüthner. Cyfrowe kopie szczególnie cennych obiektów dostępne są w Bibliotece Cyfrowej UŁ w podkolekcji Muzykalia  (ponad 750 pozycji): pierwodruki F. Chopina, S. Moniuszki, F. Liszta i S. Thalberga, XVIII i XIX-wieczne wydania oper (m.in. H. Berton, A. Blaise, F. Boieldieu, M. Cherubini, L. Cimarosa, N. Dalayrac, P. Gaveaux, A. Gretry, G. Lortzing, D. Steibelt) oraz pełne wydania dzieł J.S. Bacha, L. v. Beethovena, G.F. Händla i W.A. Mozarta. 

 

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi 

• Katalog Główny BUŁ – zawiera opisy bibliograficzne części druków muzycznych (nuty), dokumentów dźwiękowych (płyty, taśmy), dźwiękowych dokumentów literackich (audiobooki, słuchowiska, bajki) oraz pozycji o tematyce muzycznej z księgozbioru podręcznego sekcji (encyklopedie, leksykony, monografie, wydawnictwa bibliograficzne itp.) 

• Katalogi kartkowe (dostępne online w zakładce Cyfrowe Katalogi Kartkowe

  • katalog alfabetyczny i przedmiotowy nut, 
  • katalog krzyżowy nagrań (łączący hasła alfabetyczne z przedmiotowymi). 

• Katalogi kartkowe i kartoteki (dostępne w Sekcji Muzykaliów): 

  • katalog krzyżowy księgozbioru podręcznego, 
  • katalog alfabetyczny wykonawców nagrań muzyki rozrywkowej, 
  • katalog znaków wydawniczych polskich, 
  • katalog znaków wydawniczych obcych, 
  • katalog wydawnictw XIX wiecznych, 
  • katalog cimeliów (w tym starodruków), 
  • kartoteka księgozbioru muzykologicznego BUŁ, 
  • indeks tytułowy polskiej muzyki wokalnej w nutach i nagraniach, 
  • indeks tytułowy oper, operetek, musicali, baletów, oratoriów. 

• Katalogi drukowane: 

  • Bielska Krystyna, Katalog nut. Antologie, edycje zbiorowe dzieł, wydawnictwa seryjne 1801-1945, Łódź 1975, 
  • Bielska Krystyna, Opera w partyturach, wyciągach fortepianowych i nagraniach. Katalog, Łódź 1977. 
  • Bielska Krystyna, Andrzejewski Jerzy, Libretta operowe. Katalog, Łódź 1984. 
  • Katalog der Sammlung Spitta = Katalog zbiorów Spitty, bearb. von Peter Suhring unter Mitarb. Von Krystyna Bielska, Berlin 2005. 

Publikacje o zbiorach: 

1. Biblioteka Uniwersytecka, Sekcja Muzykaliów, Łódź, [w:] Directory of Music Research Libraries, Vol. 5, Kassel 1985, s. 146-147. 
2. Bielska K., Biblioteka Uniwersytecka w Łodzi, Sekcja Muzykaliów, „Biblioteka Muzyczna 1983-1984” 1986, s. 89-90. 
3. Bielska K., Chór Drukarzy Lwowskich 1875-1939, „Roczniki Biblioteczne” 1977, T. 21, s. 289-304. 
4. Bielska K., Katalog nut. Antologie, edycje zbiorowe dzieł, wydawnictwa seryjne 1801-1945, Łódź 1975. 
5. Bielska K., Opera w partyturach, wyciągach fortepianowych i nagraniach. Katalog, Łódź 1977. 
6. Bielska K., Pierwodruk nieznanej pieśni Stanisława Moniuszki, „Muzyka” 1975, R. 20, s. 122-131. 
7. Bielska K., Pierwodruki S. Moniuszki w zbiorach BUŁ, [w:] Listy bibliofilskie, Łódź 1983, s. 15-22. 
8. Bielska K., Andrzejewski J., Libretta operowe. Katalog, Łódź 1984. 
9. Bogdany-Popielowa W. [et al.], Karol Szymanowski w zbiorach polskich, Warszawa 1990. 
10. Katalog der Sammlung Spitta = Katalog zbiorów Spitty, bearb. von Peter Sühring unter Mitarb. von Krystyna Bielska, Berlin 2005. 
11. Katalog zagranicznych czasopism muzycznych w bibliotekach polskich pod red. W. Pigły, Kraków 1980. 
12. Pigła W., Centralny katalog polskich czasopism muzycznych i wydawnictw ciągłych o tematyce muzycznej: zbiory polskie, Warszawa 1991. 
13. Pozorski S., Trzy katalogi z serii „Muzykalia” Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, “Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Łodzi” 1989, nr 15, s. 207-213. 
14. Prokopowicz M., Spóz A., Pigła W., Biblioteki i zbiory muzyczne w Polsce. Przewodnik, Warszawa 1998. 
15. Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 135-136. 
16. Raczyński M., Historia Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego 1945-1980  http://repozytorium.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/13189 , [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2015, pod red. Marii Wrocławskiej, Ireny Kujawskiej i Ireny Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 19-30. 
17. Roszkowska M., Pawlik J., Muzykologiczny zbiór Philippa Spitty: niezwykła historia pewnej kolekcji   http://repozytorium.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/13195 , [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2015, pod red. Marii Wrocławskiej, Ireny Kujawskiej i Ireny Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 285-295. 
18. Siewiera-Szmytke K., Rękopiśmienna tabulatura lutniowa M 6983 (olim Ms. Grässe 5102) z kolekcji Philippa Spitty, „Muzyka” 2004, R. 49, nr 3, s. 105-123. 
19. Sparr K., An Unknown Lute Manuscript in Poland, “The Lute Society of America Quarterly” Vol. 25 1989, nr 1, s. 16-17. 
20. Sühring P., Die Rekonstruktion der Bibliothek Philipp Spittas an der Bibliothek der UdK Berlin und der Universitätsbibliothek Lodz, "Forum Musikbibliothek" 2006, Vol. 27, s. 23–35 
21. Sühring P., Die Rekonstruktion der Sammlung Spitta, "Jahrbuch des Staatlichen Instituts für Musikforschung Berlin, Preussischer Kulturbesitz" 2004, s. 307-322. 
22. Tomaszewski W., Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801-1850, Warszawa 1992. 
23. Więckowska H., Zbiory muzyczne, [w:] Pierwsze dziesięciolecie Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi 1945-1954, Łódź 1955. 
24. Wilgocki J., Zagraniczne czasopisma muzyczne w bibliotekach polskich, Poznań 1993. 
25. Wolff C., From Berlin to Łódź. The Spitta Collection Resurfaces, “Notes” 1989/90, Vol. 46, nr 2, s. 311-327. 
26. Wolff C., Schaffenskonzeption und Forschungsmethode: Anmerkungen zum Spitta-Nachlass in Łódź, "Beiträge zur Bach-Forschung" 1991 [Bd.] IX-X, s. 95–103. 
27. Wrzesiński Sz., Zaginione dzieła z Biedrzychowic, "Odkrywca: skarby – wojna – historia" 2014, nr 2 (181), s. 8-13. 

W ramach Oddziału Zbiorów Specjalnych Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego zbiory rękopiśmienne zostały wyodrębnione najpóźniej. Dopiero w latach siedemdziesiątych XX w. podjęto właściwą politykę gromadzenia poprzez zabieganie o spuścizny literackie i naukowe, a także regionalia i korespondencję. Obecnie zbiór rękopisów liczy ponad 4500 jednostek. 

Rękopisy dokumentują głównie życie intelektualne Łodzi i okręgu łódzkiego ze szczególnym uwzględnieniem naukowego dorobku Uniwersytetu Łódzkiego.  

Wyróżniono w nim następujące grupy: 

• archiwa rodzinne (korespondencja rodzinna oraz dokumenty gospodarcze i majątkowe), m.in. rodziny Wysockich herbu Godziemba (w Łęczyckiem) z XVII/ VIII w. i Rozwadowskich z Zakrzewia (linia łukowska) z XIX/XX w., 
• archiwa instytucji, wydawnictw i organizacji, m.in.: Biura Badań Czytelnictwa (Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”); “Dziennika Łódzkiego” – kopiariusz korespondencji z lat 1883-1892; Poligrafiki – materiały z lat 1975-1950; Antoniego Gmachowskiego i S-ki w Częstochowie; Gospody Poetów; Polskiego Radia, 
• korespondencja, m.in.: Bronisława Chęcińskiego, Janusza Dunina, Jerzego Giedroycia, Pawła Hulki-Laskowskiego, Stanisława Kaszyńskiego, Iji Lazari-Pawłowskiej, Stanisława Mazurkiewicza, Mariana Piechala, Andrzeja Ryszkiewicza, Karola Stromengera, Juliana Tuwima, 
• spuścizny, m.in.: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego (1921-1944) – drobne utwory literackie, zeszyty szkolne; Pawła Hulki-Laskowskiego (1881-1946) – publicystyka, tłumaczenia, krytyka literacka; Ireny Krońskiej z Krzemickich (1915-1974); Stefana Kawyna, Józefa Litwina, Heleny Radlińskiej, Michała Orlicza, Jana Muszkowskiego, Mariana Piechala, Stefanii Skwarczyńskiej, Franciszka Waszkiewicza, Emila Zegadłowicza, 
• większe kolekcje, m.in. zbiory Henryka Holajdy (teatralia) i Tomasza Mańskiego (literatura, tłumaczenia i inne). 

Ponadto, w zbiorach znajdują się pojedyncze rękopisy, wśród których na uwagę zasługują: 

• dokumenty królewskie z XVI–XVIII w., 
• herbarz szlachty polskiej W. Kurnakowskiego z barwnymi rysunkami z 1790 r., 
• listy Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego, Joachima Lelewela, Stanisława Wyspiańskiego, Juliana Tuwima, 
• zbiór pamiątek po Elizie Orzeszkowej. 

Do dyspozycji czytelników pozostaje również biblioteka podręczna zawierająca fachową literaturę z zakresu rękopisoznawstwa i archiwistyki oraz materiały pomocnicze: słowniki językowe, biograficzne, drukowane katalogi i encyklopedie. 

Wybrane rękopisy dostępne są w kolekcji Biblioteki Cyfrowej UŁ 

Część zabytkowych zbiorów prezentuje wystawa Rękopiśmienne dziedzictwo kulturowe z XV-XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego przygotowana w ramach projektu o takim samym tytule, dofinansowanego z programu "Społeczna Odpowiedzialność Nauki" Ministra Edukacji i Nauki.

Odrębną kategorię zbiorów stanowią prace doktorskie, które zostały obronione na Uniwersytecie Łódzkim. Przechowywane są one w Magazynie Głównym, a ich opisy bibliograficzne znajdują się w Cyfrowym Katalogu Kartkowym  https://katalog.lib.uni.lodz.pl/  i w Katalogu Głównym BUŁ  https://elibrary.lib.uni.lodz.pl/uhtbin/cgisirsi.exe/?ps=Wsfa7R6FTw/BU/X/60/505/X. Udostępnia się je w Czytelni Głównej.  

Szczegółowe zasady korzystania z prac doktorskich określa Regulamin korzystania ze zbiorów BUŁ (pkt. II, 27d). 

 

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi 

• Katalog kartkowy zbiorów rękopiśmiennych w układzie krzyżowym dostępny w Sekcji Rękopisów. 

Publikacje o zbiorach 

1. Andrzejewski J., Nieznany list Zygmunta Krasińskiego do Mikołaja Korwina Kamieńskiego, „Osnowa” 1982, nr 2, s. 125-133. 

2. Andrzejewski, J., Prof. dr Helena Więckowska jako rękopisoznawca. /Komunikat/, [w:] Helena Więckowska 1897-1984. Łódź 1988. s. 67-74. 

3. Andrzejewski J., Rękopisy, [w:] Zbiory i prace polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi. Informator. Łódź 2000, s.78-80. 

4. Andrzejewski J., Z notatek Emila Zegadłowicza, „Odgłosy”, 1978, nr 12, s. 7. 

5. Andrzejewski J., Zbiory rękopiśmienne na terenie miasta Łodzi „To jest w Łodzi” Wystawa najcenniejszych zbiorów (cimeliów) Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, „Sprawozdanie Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi za rok 1985/1986” 1989, s. 8-14. 

6. Andrzejewski J., Zbiory specjalne w bibliotekach Łodzi, „Acta Universitatis Lodziensis.Folia Librorum” 1992, t.3, s. 135-144. 

7. Andrzejewski J., Karkowski B., Łodziane Elizie Orzeszkowej, „Listy Bibliofilskie” 1974, t. 2, s. 46-53. 

8. Bibliofilska mapa Łodzi, Łódź 2006, s. 8-9. 

9. Górniak T., Orzeszkowiana w Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego, http://repozytorium.uni.lodz.pl:8080/xmlui/handle/11089/13183  [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945–2015, pod red. M. Wrocławskiej, I. Kujawskiej i I. Łabiszewskiej. Łódź 2015, s. 311–326. 

10. Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 135-136. 

11. Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce. T. 1, Zbiory Rękopisów w Polsce, Warszawa 2003, s. 216-219. 

12. Strzelecka M., Sulejewicz M., Jak chronić i popularyzować dziedzictwo kulturowe? Na przykładzie projektów starodrucznych i rękopiśmiennych Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2020–2022, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum nr 35/2022.

13. Strzelecka Maria, Łódź zajmuje mnie i porywa... Wybrane zbiory rękopiśmienne Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego jako źródła do historii Łodzi i regionu przełomu XIX i XX wieku, ACTA UNIVERSITATIS LODZIENSIS, FOLIA LIBRORUM 2(39),2024, s. 13-35: Widok Łódź zajmuje mnie i porywa... Wybrane zbiory rękopiśmienne Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego jako źródła do historii Łodzi i regionu przełomu XIX i XX wieku

Stare druki BUŁ w większej części pochodzą z tzw. zbiorów zabezpieczonych, gromadzących po 1945 r. książki instytucji i osób prywatnych z terenów dawnej RP i wschodnich kresów niemieckich (Prusy, Pomorze, Śląsk). 

Zasób polskich bibliotek podworskich – głównie francuskojęzyczne wydania europejskiej literatury pięknej i naukowej, reprezentowany jest przez zbiory Czartoryskich, Potockich, Sanguszków, Taczanowskich, Zamoyskich i in. Fragmenty ich spuścizny dotarły do Biblioteki sygnowane pieczątką „Zbiornica Księgozbiorów Zabezpieczonych w Stalinogrodzie”. 

Ułamki księgozbiorów poklasztornych, m.in. augustiańskich, benedyktyńskich, cysterskich, dominikańskich, jezuickich i pijarskich, to literatura teologiczna, podręczniki szkolne, żywoty świętych i druki dewocyjne, ale także prace z zakresu medycyny i prawa. Dominują tu wydania łacińskie i polskojęzyczne. 

Najliczniejsze zespoły proweniencyjne pochodzą z terenów Prus (Gymnasium Bibliothek zu Königsberg, Stadt Bücherei Elbing, Preuβische Staatsbibliothek Berlin), Pomorza (Stadt Bibliothek Stettin, Bibliothek Schloss Plathe – Pommern) i Śląska (Freistandesherrliche Majorats Bibliothek zu Warmbrun, Majorats Bibliothek zu Carolath, Königlische Katholische Gymnasium Bibliothek Groβ-Glogau). Wydania w językach niemieckim i łacińskim reprezentują szerokie spektrum tematów – regulacje prawne, sprawy ekonomiczne, medycyna, nauka i technika, teologia, podróże, proza i poezja, kolekcjonerstwo, sztuki piękne. 

Z czasem zasób starych druków uzupełniano o pozycje pochodzące z darów, wymiany i kupna antykwarycznego, starając się dobierać dzieła odpowiadające charakterowi istniejącego zasobu. 

Zbiór starych druków BUŁ liczy obecnie blisko 28 tysięcy tytułów. Najmniejszą w nim, lecz cenną grupą są inkunabuły: 21 dzieł w 23 woluminach – dominują w tej kolekcji wydania Biblii oraz komentarze i prace filologiczne z nią związane. 

W zbiorach BUŁ znajdują się książki powstałe w drukarniach: Augusta Kobergera, Manutiusów, Giuntów, Elzewirów, Breitkopfów, Giambattisty Bodoniego i in., z Bazylei, Genewy, Zurichu, Moguncji, Strassburga, Norymbergi, Lipska, Amsterdamu, Utrechtu, Neapolu, Wenecji, Rygi, Królewca, Szczecina, Gdańska i Wrocławia. 

Pokaźny zasób starych druków stanowią teksty autorów klasycznych z zakresu literatury, filozofii, filologii, nauk historycznych i ścisłych, w językach oryginałów wraz z licznymi tłumaczeniami niemieckimi, francuskimi i polskimi. 

Wczesne wydania Erazma z Rotterdamu, Marcina Lutra, Jana Kalwina, Filipa Melanchtona oraz dzieła Johanna Georga Herdera, Emmanuela Kanta, Henriego de Saint-Simona, Jana Jakuba Rousseau i Johanna Wolfganga von Goethego podnoszą wartość zbiorów sekcji. Duża liczba druków włoskich z XVI, XVII i XVIII stulecia (poezja, dramat, filologia) zainteresować może bibliofilów, znawców książki i badaczy języka. Wśród starych druków w BUŁ znajdują się również nowożytne powieści francuskie i angielskie (oryginały i tłumaczenia) oraz poezja i dramaturgia niemiecka. 

Znaczna liczba starodruków to dzieła historyczne i geograficzne dotyczące wszystkich kontynentów; renesansowej i oświeceniowej matematyki, biologii, chemii, medycyny, fizyki i mechaniki, prawa i ekonomii, budownictwa i techniki, wojskowości. 

Zbiory obejmują także drukowane źródła historyczne polskie: kroniki Macieja z Miechowa, Marcina Kromera, Piotra Piaseckiego, zbiory praw Jana Łaskiego, Macieja Dogiela, Jana Herburta, druki sejmowe (m.in. Sejmu Wielkiego) oraz drukowane źródła historyczne niemieckie: rozporządzenia rad miejskich i burmistrzów (Królewiec, Kołobrzeg, Szczecin, Nysa, Frankfurt/O); akty regulujące działalność organów władzy i administracji Prus, Pomorza i Śląska. 

Charakter źródeł pozyskania zbiorów sprawił, że polonika stanowią 1/5 część starych druków BUŁ, produkcja polska zaś to ok. 2,5 tysiąca tytułów powstałych w oficynach Krakowa, Kalisza, Poznania, Torunia, Zamościa, Lublina, Wilna, Grodna czy Lwowa, w najstarszych drukarniach Polski: Jana Hallera, Hieronima Wietora i Macieja Wirzbięty, ich konkurentów i następców: oficyn Szarffenbergów, Cezarych, Piotrkowczyków, Kornów, Piotra Elerta, zgromadzeń Jezuitów i Pijarów, Michała Grölla, Piotra Dufoura. Znajdujemy wśród nich pisma polemiczne związane z ruchami reformacji i kontrreformacji autorstwa Stanisława Sarnickiego, Fausta Socyna, Stanisława Hozjusza, Piotra Skargi, teksty polityczne Łukasza Górnickiego, Stanisława Orzechowskiego, Andrzeja Maksymiliana Fredry, Hugona Kołłątaja i Stanisława Małachowskiego. 

Zgromadzone zbiory umożliwiają zapoznanie się z osiągnięciami wczesnej polskiej geografii (Jan ze Stobnicy, Bernard Wapowski), matematyki (Jan z Głogowa), fizyki (Michał Jan Hube), historii naturalnej (Krzysztof Kluk), filologii (Jakub Górski, Grzegorz Knapski) i historii literatury (Maciej Kazimierz Sarbiewski). 

Wśród starych druków są prace literackie autorstwa Mikołaja z Wilkowiecka, Jana Kochanowskiego (dzieła łacińskie), Franciszka Karpińskiego, Adama Kazimierza Czartoryskiego (sztuki teatralne), Ignacego Krasickiego. 

Zbiór starych druków BUŁ zawiera także polskie i zagraniczne katalogi wydawnicze, księgarskie i aukcyjne, opracowania z zakresu produkcji książki oraz organizacji i prowadzenia bibliotek. 

Obecnie w Bibliotece Cyfrowej UŁ  dostępne są polonika XVI i XVII w., w tym publikacje z oficyny Franciszka Cezarego. 

Na realizację czekają kolejne projekty. 

 

Katalogi i publikacje o zbiorach 

Katalogi 

• Katalog alfabetyczny, w formie kartkowej – dostępny w Czytelni Zbiorów Specjalnych, a także online w zakładce Cyfrowe katalogi kartkowe  https://katalog.lib.uni.lodz.pl/  

• Katalog alfabetyczny z podziałem na polonika i druki obce z cezurami chronologicznymi XVI i XVII-XVIII w. – w pracowni sekcji, 

• Kartoteki: przedmiotowa, drukarzy i wydawców, proweniencji sporządzone dla wybranych fragmentów zbiorów – w pracowni sekcji. 

• Wykaz druków nienotowanych w Bibliografii Estreicherów – w pracowni sekcji. 

Publikacje o zbiorach 

1. Bartnik D., Stare druki źródłem informacji kartograficznej o ziemiach polskich,  https://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/show-content/publication/35415?id=35415  [w:] Zbiory specjalne w bibliotekach polskich: problematyka badawcza i organizacyjna, pod red. Agnieszki Borysowskiej, Szczecin 2015, s. 119-130. 

2. Cesak J., Skrócony opis druków eksponowanych na wystawie [Starodruki medyczne w zbiorach łódzkich bibliotek naukowych], „Archiwum Historii Medycyny” 1982, z.1/4, s.96-100. 

3. Felchner A., Dutkiewicz M., Kuna M., Starodruki medyczne w zbiorach bibliotek naukowych Łodzi, Łódź 1984. 

4. Hilmes C., Kubisiak M., Niemieckojęzyczna literatura podróżnicza osiemnastego wieku na podstawie zbiorów Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, „Folia Librorum” 2007, nr 14, s. [11]-26. 

5. Kowal P., Polskie książki podróżnicze z okresu XVII i XVIII w. w zbiorach Sekcji Starych Druków Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego,  https://repozytorium.uni.lodz.pl/xmlui/handle/11089/13179  [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945-2015, pod red. Marii Wrocławskiej, Ireny Kujawskiej i Ireny Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 297-310. 

6. Lewkowicz P., Użytkowanie książki jako uruchomienie wahadła jej pamięci – wybrane przykłady wypożyczeń starych druków Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, [w:] Biblioteka w czasie – czas w bibliotece, t. 1: Przez dzieje ku współczesności: materiały konferencyjne, Lublin 25-26 września 2014, pod red. S. Wojnarowicz i B. Kasperka, Lublin 2015, s. 271-283. 

7. Polak M., Stare druki, [w:] Zbiory i prace polonijne Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi. Informator, Łódź 2000, s. 64-69. 

8. Potemska J., Polonika XVI wieczne w księgozbiorze Biblioteki Uniwersyteckiej w Łodzi, „Listy Bibliofilskie” 1983, s. 43-48. 

9. Przybysz-Stawska M., Zbiory specjalne na przykładzie wybranych łódzkich bibliotek, [w:] Zbiory specjalne i regionalia w polskich bibliotekach naukowych i publicznych, pod red. Radosława Gazińskiego, Szczecin 2010, s. 138. 

10. Sulejewicz-Nowicka M., Gromadzenie rzadkich wydawnictw XIX- i XX-wiecznych oraz druków przeznaczonych do zbiorów specjalnych w latach 2005-2012 w BUŁ, [w:] Od przeszłości do teraźniejszości: Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego 1945-2015, pod red. Marii Wrocławskiej, Ireny Kujawskiej i Ireny Łabiszewskiej, Łódź 2015, s. 179-199. 

11. Sulejewicz-Nowicka M., Kolekcja niemieckojęzycznych druków pierwszej połowy XVII stulecia w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, [w:] Explicitus est liber. Studia o starych drukach, pod red. Agnieszki Fludy-Krokos i Łukasza Łukawskiego, Kraków 2024, s. 203-220.

12. Strzelecka M., Sulejewicz M., Jak chronić i popularyzować dziedzictwo kulturowe? Na przykładzie projektów starodrucznych i rękopiśmiennych Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego w latach 2020–2022, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum nr 35/2022.

Informacje praktyczne 
 

Udostępnianie: 

Czytelnia Zbiorów Specjalnych (I piętro, stary gmach). 
 

Pracownicy: 

dr Monika Sulejewicz-Nowicka, kustosz dypl.

email: monika.sulejewicz@lib.uni.lodz.pl

 

mgr Anna Kuczyńska, kustosz

 e-mail: anna.kuczynska@lib.uni.lodz.pl

 

tel. 42 635 60 66